W tym artykule dowiesz się:
- Czym jest trauma?
- Jak rozpoznać przyczyny i objawy traumy?
- Terapia traumy a. Zidentyfikowanie stresora b. Terapia EMDR c. Rodzaje zaburzeń związanych ze stresem
- Zespół stresu pourazowego (PTSD)
- Dlaczego traumy nabierają traumatycznego charakteru?
- Podsumowanie
Czym jest trauma? Jak rozpoznać jej przyczyny i objawy? Na czym polega terapia traumy? Jeśli cierpisz z powodu gwałtownego, wyjątkowo przykrego doświadczenia, związanego z zagrożeniem życia, a wspomnienie o tym wydarzeniu wywołuje głęboki stres, lęk lub przerażenie, prawdopodobnie odczuwasz traumę. Sprawdź, na czym polega terapia EMDR i jakie są jej zalety w leczeniu stresu traumatycznego.
Trauma jest jednym ze specyficznych zaburzeń, związanych ze stresem. Stanowi typ urazu psychicznego, będącego odpowiedzią organizmu na stresujące, traumatyczne wydarzenie, serię takich zdarzeń lub niekorzystne doświadczenia. Trauma prowadzi do trwałej zmiany w psychicznym funkcjonowaniu człowieka. Przesądzają o tym charakter, wzorzec i czas trwania objawów. W terapii traumy istotne jest zidentyfikowanie stresora – wspomnienia, które nabrało traumatycznego charakteru. W tym wypadku będzie to powracające przeżywanie wydarzenia o wyjątkowo groźnym lub przerażającym charakterze, np. związanego z zagrożeniem życia.
Zastanawiasz się, dlaczego konkretne wspomnienie nabiera traumatycznego charakteru? Większość trudnych dla psychiki, silnie stresujących wydarzeń przetwarza się sama, dzięki naturalnej zdolności mózgu człowieka do leczenia urazów psychicznych. Proces ten można porównać do gojenia się rany. Gdy powtarzające się urazy podrażniają ranę, gojenie zostaje zablokowane i niezbędna jest interwencja z zewnątrz. Podczas trudnej, obciążającej emocjonalnie sytuacji (napad, katastrofa, doświadczenia wojenne), informacje pozostają w ciele migdałowatym mózgu. Przeżywamy więc przykre doświadczenie, mając je stale przed oczami. Nie potrafimy jednak o nim mówić, ze względu na brak emocjonalnego uporządkowania.
Z pomocą przychodzi terapia traumy, czyli indywidualne sesje terapeutyczne z doświadczonym psychoterapeutą. Dzięki nim możliwe jest pozbycie się lęku, przerażenia i usystematyzowanie wspomnień o traumatycznym przeżyciu, za pomocą metody leczenia, zwanej terapią EMDR. Zanim ją szczegółowo omówimy, zatrzymajmy się na chwilę przy rodzajach zaburzeń, związanych ze stresem i sposobach radzenia sobie z nimi.
Rodzaje zaburzeń związanych ze stresem
Zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Chorób, rewizja 11 – ICD-11 (ang. International Classification of Diseases, 11th Revision), zaburzenia specyficznie związane ze stresem obejmują:
- zespół stresu pourazowego,
- złożone zaburzenie stresu pourazowego,
- zaburzenie przedłużającej się żałoby,
- zaburzenie dostosowania,
- reaktywne zaburzenie przywiązania,
- zaburzenie nieskrępowanego zaangażowania społecznego.
Skupiamy się na stresie traumatycznym, zwanym zespołem stresu pourazowego (ang. Post traumatic stress disorder, w skrócie PTSD), z powodu którego cierpią osoby doświadczające wyjątkowo groźnych lub przerażających wydarzeń. Generalnie rzecz ujmując, reakcje na stres to sprawa bardzo indywidualna. Zwykle działamy instynktownie, dbając o bezpieczeństwo i przetrwanie – swoje lub bliskich. Wszystko w porządku, jeśli reagujemy intensywnie, adekwatnie do sytuacji, czyli w odpowiedzi na silny stres. Problemy zaczynają się wtedy, gdy skrajne reakcje pojawiają się, choć stres wcale nie jest aż tak duży.
Nadmiar negatywnych myśli lub emocji może sugerować, że w procesie przetwarzania trudnych doświadczeń, wystąpiła pewnego rodzaju blokada. Jeśli rana psychiczna nie zagoiła się do końca, pewne sytuacje, traumatyczne wspomnienia, myśli, emocje mogą powodować uczucie przytłoczenia, ponownego znalezienia się w trudnej, stresującej sytuacji lub przekonanie o „zamrożeniu w czasie”. Powodem takiego stanu jest nadmierne pobudzenie ciała migdałowatego, które odpowiada za sygnał alarmowy w trakcie stresujących wydarzeń oraz odgrywa kluczową rolę w tworzeniu i przechowywaniu wspomnień emocjonalnych. Przywołanie nieprzetworzonego wspomnienia może prowadzić do emocjonalnego cierpienia, co zapewne przełoży się na pogorszenie jakości życia.
Terapia EMDR wspiera mózg w procesie przetwarzania trudnego wspomnienia, przenosząc je z ciała migdałowatego do kory przedczołowej. Psychoterapeuta dąży więc do wznowienia naturalnego procesu gojenia się urazu psychicznego.
Zespół stresu pourazowego (PTSD) – objawy
Zespół stresu pourazowego (PTSD) może wiązać się z: bezpośrednim doświadczeniem klęsk żywiołowych lub katastrof, spowodowanych przez człowieka, narażeniem na walkę, z poważnymi wypadkami, torturami, przemocą seksualną, terroryzmem, napaścią lub ciężką chorobą, zagrażającą życiu (np. zawał serca), z byciem świadkiem zagrożenia, rzeczywistego zranienia lub śmierci innych osób w nagły, nieoczekiwany lub gwałtowny sposób, z informacją o nagłej, nieoczekiwanej lub gwałtownej śmierci bliskiej osoby. PTSD charakteryzuje zaś występowanie wszystkich wymienionych poniżej czynników:
- ponowne przeżywanie traumatycznego wydarzenia lub wydarzeń z przeszłości w teraźniejszości, w postaci żywych, natrętnych wspomnień, retrospekcji lub koszmarów sennych,
- ponowne doświadczanie może nastąpić za pośrednictwem jednej lub wielu modalności sensorycznych i zwykle towarzyszą mu silne lub przytłaczające emocje, zwłaszcza strach lub przerażenie oraz silne doznania fizyczne,
- unikanie myśli i wspomnień o zdarzeniu, wydarzeniach, czynnościach, sytuacjach lub osobach przypominających zdarzenie,
- uporczywe postrzeganie zwiększonego, aktualnego zagrożenia, objawiające się nadmierną czujnością lub wzmożoną reakcją zaskoczenia na bodźce, np. nieoczekiwane odgłosy.
Objawy rozpoznanego PTSD utrzymują się przez co najmniej kilka tygodni i powodują znaczne upośledzenie funkcjonowania osobistego, rodzinnego, społecznego, edukacyjnego, zawodowego oraz w innych ważnych obszarach życia.
Jak wyleczyć traumę – terapia EMDR
Terapia EMDR (ang. Eye Movement Desensitization and Reprocessing) wykorzystuje w ściśle określony sposób szybkie i powtarzające się ruchy gałek ocznychoraz stymulację bilateralnąw celu zmniejszenia intensywności stresu, niepokojących myśli i emocji. Prężny rozwój tej formy psychoterapii, która uwzględnia aspekt neurofizjologiczny, zapoczątkowały ponad 30 lat temu obserwacje i badania Francine Shapiro. Dzisiaj terapia EMDR łączy elementy wielu podejść psychoterapeutycznych, nie wymaga jednak szczegółowej narracji traumatycznego wydarzenia ani wykonywania prac domowych. Jak wygląda indywidualna sesja terapeutyczna z wykorzystaniem EMDR?
W czasie sesji EMDR psychoterapeuta wielokrotnie stosuje stymulację bilateralną – wodzenie wzrokiem za dłonią terapeuty, sygnały dźwiękowe lub dotykowe – co powoduje, że mózg pacjenta zalewa „tsunami wolnych fal”. Twórca tego terminu, neurofizjolog Marco Pagani, prowadząc wraz z zespołem badaczy eksperymenty z użyciem EEG, zauważył, że w czasie bilateralnej stymulacji w mózgu dominują fale wolne (fale delta). Takie same fale pojawiają się podczas fazy snu NREM, czyli snu wolnofalowego, ułatwiając przeniesienie traumatycznego wspomnienia z ciała migdałowatego do kory nowej.
Skuteczność szybkich ruchów gałek ocznych w redukcji stresu pourazowego sprawia, że terapia EMDR, podczas której pracuje się zarówno z silnymi emocjami, jak i negatywnymi przekonaniami oraz reakcjami z ciała, jest rekomendowana przez: WHO, Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne i Psychologiczne, Międzynarodową Organizację Stresu Traumatycznego, Departament Spraw Weteranów i Departament Obrony USA, Izraelską Krajową Radę Zdrowia Psychicznego, Departament Zdrowia Wielkiej Brytanii i wiele innych międzynarodowych agencji, zajmujących się zdrowiem.