Na czym polegają zaburzenia osobowości – rodzaje oraz leczenie

Na czym polegają zaburzenia osobowości – rodzaje oraz leczenie

Zastanawiasz się, na czym polegają zaburzenia osobowości? Na co dzień wcielamy się w różne role społeczne – mamy, taty, dziecka, pracownika, zawodnika – dobierając do kontekstu odpowiedni zespół zachowań. Wyobraź sobie, że osoby cierpiące na zaburzenia osobowości nie mają tej umiejętności. Dodatkowo w każdej z ról, w które starają się wcielać, widoczne są specyficzne cechy, wynikające z rodzaju zaburzenia, np. nadmierne odczuwanie lęku. 

Dowiedz się, co to są zaburzenia osobowości, jakie wyróżniamy rodzaje zaburzeń osobowości, jak je rozpoznać i jak wygląda leczenie zaburzeń osobowości. Poznań z Pracownią Rozwoju Osobistego Kreska to Twoja odpowiedź na problemy i skuteczna pomoc psychologiczna.

Zacznijmy od tego, że zaburzenia osobowości to nie choroba, lecz zespół cech oraz zachowań charakterystycznych, które odbiegają od normy. Polegają na trwałym, nabytym wzorcu, który kształtuje się w dzieciństwie oraz w wieku młodzieńczym, stając się w pełni rozpoznawalnym i utrudniającym funkcjonowanie zaburzeniem w wieku dorosłym.

Badacze zgodnie twierdzą, że nie można jednoznacznie określić momentów rozpoczęcia oraz zakończenia występowania zaburzeń osobowości. Mogą one jednak ulegać modyfikacjom, ze względu na pojawiające się nowe doświadczenia i znacznie utrudniać m.in. budowanie relacji rodzinnych, karierę zawodową oraz czerpanie radości z pasji. Do przyczyn zaburzeń osobowości zalicza się m.in. warunki środowiskowe, relacje rodzinne, w których dorastaliśmy oraz doświadczenia traum i konfliktów. Krzywda, brak poczucia bezpieczeństwa i autonomii w dzieciństwie mogą mieć znaczny wpływ na zaburzenia osobowości lub inne, poważniejsze schorzenia o podłożu psychicznym.

Sprawdź, jakie są rodzaje zaburzeń osobowości. Dowiedz się, jak je rozpoznawać i leczyć, aby poprawić jakość swojego życia lub bliskiej Ci osoby.

Co to są zaburzenia osobowości – definicja, rodzaje, kryteria diagnostyczne

W psychologii osobowość (z ang. personality) rozumiana jest jako wewnętrznie spójne, trwałe zespoły cech i wzorców, za sprawą których myślisz, czujesz, porozumiewasz się i zachowujesz w określony sposób. Niełatwo poddają się zmianom, dzięki czemu Twoja osobowość czyni Cię niepowtarzalną istotą ludzką. Jeśli jednak Twoje zachowanie jest permanentnie sztywne, dalece odbiegające od społecznych norm, może się okazać, że cierpisz na jedno z zaburzeń osobowości. Sprawdź, jakie są przyczyny i objawy zaburzeń osobowości.

Definicja zaburzeń osobowości

Zaburzenie osobowości (z ang. personality disorder) jest zaburzeniem psychicznym, które polega na funkcjonowaniu człowieka zgodnie z trwałymi, nie przystosowawczymi wzorcami relacji ze środowiskiem, myślenia o nim i postrzegania, zakorzenionymi tak głęboko, że powodują problemy w życiu społecznym.

Każdy człowiek ma zespół indywidualnych, długotrwale utrzymujących się cech i sposobów interakcji z innymi ludźmi oraz światem zewnętrznym. Jednak osoba z zaburzeniami osobowości zawsze zachowuje się w sposób odmienny, znacznie odbiegający od oczekiwań społecznych, charakterystycznych dla jej kultury. Stwarza to problemy i wywołuje stres, konflikty, upośledza zdolność tworzenia i utrzymywania więzi społecznych, a także uniemożliwia osiąganie realistycznych celów życiowych

pexels-andrea-piacquadio-3812739 (1) (1)

Rodzaje zaburzeń osobowości

Odmienność w charakterze oraz sposobie zachowywania się przejawia się różnie w zależności od rodzaju zaburzenia. Klasyfikacja DSM-5, autorstwa Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, uwzględnia dziesięć rodzajów zaburzeń osobowości, podzielonych na trzy grupy: A, B i C.

Zaburzenia osobowości – grupa A (ekscentryczność, dziwaczność):

  • osobowość paranoiczna,
  • osobowość schizoidalna,
  • osobowość schizotypowa.

Zaburzenia osobowości – grupa B (impulsywność, dramatyzm, zmienność):

  • antyspołeczne zaburzenie osobowości,
  • osobowość histrioniczna,
  • osobowość narcystyczna,
  • osobowość borderline (z pogranicza).

Zaburzenia osobowości – grupa C (nerwowość, lękliwość):

  • osobowość unikowa,
  • osobowość zależna,
  • zaburzenia osobowości obsesyjno-kompulsywne (anankastyczne).

W najnowszym wydaniu Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób – ICD-11 (2022) – nie wyróżnia się z kolei konkretnych typów zaburzeń osobowości, opierając diagnozę na jednej lub kilku dominujących, nieadaptacyjnych cechach charakteru, które znacząco i negatywnie wpływają na życie pacjenta. Owe cechy charakteru, składające się na zaburzenia osobowości, to: negatywna emocjonalność, dystans, dyssocjalność, odhamowanie, anankastyczność, wzorzec borderline.

Zaburzenia osobowości – jak je rozpoznać?

Nieleczone zaburzenia osobowości prowadzą do utrwalenia wzorca patologicznych zachowań i odczuwania, a w konsekwencji do wyobcowania, ciężkich stanów depresyjnych, a nawet myśli samobójczych. Przewlekłość oraz stabilność, a więc sztywność wzorców zachowań, znacząco pogarszają jakość życia i funkcjonowanie w społeczeństwie.

Jednym z głównych kryteriów rozpoznania jest wystąpienie zaburzeń osobowości przed osiągnięciem pełnoletniości. Istotne jest również wykluczenie innych przyczyn, w tym reakcji na współistniejące schorzenia.

Jakie wyróżniamy wzorce zaburzonego zachowania?

  • Paranoidalne – nieufność, podejrzliwość wobec innych ludzi, motywy ich działania interpretowane są bowiem jako wrogie.
  • Schizoidalne – oderwanie, wycofanie się z relacji społecznych, ograniczona ekspresja emocjonalna.
  • Schizotypowe – uczucie dyskomfortu w bliskich związkach, zaburzenia poznawcze lub percepcyjne, ekscentryczność.
  • Antyspołeczne – lekceważenie, łamanie norm społecznych oraz praw innych ludzi.
  • Histrioniczne – nadmierna emocjonalność, zabieganie o uwagę innych.
  • Narcystyczne – potrzeba bycia podziwianym, pretensjonalność, brak empatii.
  • Borderline – niestabilność w związkach międzyludzkich, lęk przed odrzuceniem, niestałość obrazu siebie, afektu i znaczna impulsywność.
  • Unikowe – zahamowanie społeczne, poczucie nieadekwatności, nadwrażliwość na krytykę.
  • Zależne – uległość, nadmierne przywiązanie w związkach, które wynika z potrzeby pozostawania pod opieką.
  • Obsesyjno-kompulsywne – potrzeba kontroli, uporządkowania, perfekcjonizm.

Opisy wzorców zaburzonego zachowania mogą pomóc w rozpoznaniu głównych objawów zaburzeń osobowości. Jednak do pełnej diagnozy wymagana jest konsultacja z psychoterapeutą, który wesprze również w wyborze najlepszej metody leczenia.

Na czym polega leczenie zaburzeń osobowości?

Leczenie zaburzeń osobowości polega na wprowadzeniu długoterminowej psychoterapii. W niektórych przypadkach wymagana jest również farmakoterapia. Rokowania różnią się natomiast w zależności od rodzaju zaburzenia osobowości, patogenezy, obrazu klinicznego, wieku, w którym rozpoznano u pacjenta dane zaburzenie oraz od trwałości i nasilenia danych cech, dynamiki zmian i motywacji pacjenta.

Psychoterapia osoby z zaburzeniami osobowości powinna uwzględniać ponadto wsparcie rodziny i bliskich pacjenta, w tym terapię par i terapię rodzinną. Relacja terapeutyczna z pacjentem powinna być oparta na zaangażowaniu i zaufaniu z obu stron. Wtedy możemy mówić o skutecznym leczeniu jedną z wybranych metod, opartych na dowodach naukowych:

  • psychoterapia psychodynamiczna,
  • terapia dialektyczno-behawioralna,
  • terapia poznawczo-behawioralna dla zaburzeń osobowości,
  • terapia schematów,
  • psychoterapia skoncentrowana na przeniesieniu,
  • terapia oparta na mentalizacji,
  • terapia poznawczo-analityczna,
  • trening rozwiązywania problemów i zarządzania emocjami STEPPS,
  • programy psychoedukacyjne dla zaburzeń osobowości.

Postaw na efektywne leczenie zaburzeń osobowościPoznań z Pracownią Rozwoju Osobistego Kreska oferuje wsparcie doświadczonych terapeutów.