Zastanawiasz się, co to znaczy gaslighting? Wyobraź sobie, że można zmanipulować drugą osobę do tego stopnia, że przestaje wierzyć w siebie, we własne osądy i ma ogromny problem z postrzeganiem otaczającej rzeczywistości. Psychologiczna manipulacja stopniowo przeradza się w przemoc, wywołując cierpienie. Dowiedz się, jakie są przykłady gaslightingu i jak poradzić sobie z gaslighterem.
Gaslighting to forma psychologicznej przemocy, oparta na manipulacji. Okrutna, wyrafinowana gra na emocjach i percepcji przeradza się w przemoc, gdy ofiara zaczyna kwestionować swoją poczytalność. Zdrowy rozsądek ustępuje pod wpływem ciągłego zaprzeczania, kłamania i wprowadzania w błąd. Sprzeczności, prowadzące do dezinformacji mogą być przekazywane przez jedną osobę lub grupę osób, których celem jest umyślne wywołanie u ofiary dysonansu poznawczego i obniżenia własnej wartości.
Sprawcami gaslightingu są najczęściej najbliżsi ofiary – rodzice, partnerzy lub współpracownicy, którzy znają jej czułe punkty i potrafią wykorzystać to do realizacji własnych celów. Niestety, bardzo trudno rozpoznać gaslighting i w porę udzielić ofierze pomocy. Istnieją jednak pewne sygnały, które świadczą o problemie. Jeśli odczuwasz głęboki lęk, nie masz oparcia w bliskich i czujesz, że tracisz grunt pod nogami, zgłoś się do psychoterapeuty, który pomoże Ci zidentyfikować problem i poradzić sobie z zaistniałą sytuacją. Rozmowa ze specjalistą w bezpiecznej, pełnej zaufania przestrzeni to pierwszy krok do zmiany na lepsze.
Czym jest gaslighting?
Zgodnie z definicją, gaslighting jest formą psychologicznej manipulacji. Sprawca przemocy emocjonalnej (gaslighter) umyślnie dąży do zachwiania równowagi w osądzie ofiary, poddając w wątpliwość jej wspomnienia i spostrzeżenia. Umniejsza uczucia ofiary i podważa jej zdolność do logicznego myślenia, wywołując dysonans poznawczy, stany lękowe i depresyjne, wynikające z obniżenia poczucia własnej wartości.
Gaslighting zawdzięcza nazwę sztuce teatralnej pt. Gas Light z 1938 r., znanej w Polsce jako Gasnący płomień, autorstwa brytyjskiego dramaturga i powieściopisarza, Patricka Hamiltona. Przedstawienie odniosło ogromny sukces, przyczyniając się do zekranizowania opowieści w Wielkiej Brytanii (1940 r.) oraz w USA (1944 r.). Gaslight w wersji amerykańskiej otrzymał siedem nominacji do Oscara. Dwie statuetki powędrowały do odtwórczyni roli głównej, Ingrid Bergman oraz twórców scenografii. Modelowym przykładem stosowania psychologicznej manipulacji w sztuce Hamiltona jest działanie męża, który próbuje doprowadzić żonę do szaleństwa.
Gaslighter – kto to i po czym go rozpoznać?
Sprawcą psychologicznej manipulacji, czyli gaslighterem może być jedna osoba lub grupa współdziałających osób, których celem jest uzyskanie pewnych korzyści o charakterze ekonomicznym, społecznym lub satysfakcji emocjonalnej z powodu cierpienia ofiary. Motywy gaslighterów mogą być bardzo zróżnicowane w zależności od danej sytuacji, zwykle chodzi im jednak o zdobycie kontroli i dominacji nad swoją ofiarą. Gaslighterzy wykorzystują w tym celu m.in. zaprzeczanie, kłamstwa, wprowadzanie w błąd i skrajności w zachowaniu. Wachlarz wyrafinowanych form manipulacji jest bardzo szeroki. Wywołując poczucie dezinformacji, gaslighterzy próbują zdestabilizować psychicznie ofiarę.
Wmówienie drugiej osobie choroby psychicznej, manipulacja, robienie z siebie ofiary jest procesem długotrwałym, opartym na subtelnych, lecz niezwykle skutecznych działaniach. Gaslighter powoli wpływa na stan psychicznych ofiary, szantażuje ją, najczęściej również odcina od rodziny i przyjaciół, aby ukryć swoje działania i uniknąć odpowiedzialności. Szantaż emocjonalny może okazać się niezwykle skuteczny nie tylko w związku partnerskim, ale również między współpracownikami, jeśli gaslighter dąży do uzyskania wyższego statusu społecznego lub lepszej pozycji zawodowej i finansowej. Gaslighterem może być osoba o niskiej samoocenie, która znęca się nad innymi, aby poczuć się lepszą. W skrajnych przypadkach sprawcą psychologicznej manipulacji może być osoba o psychopatycznych lub sadystycznych skłonnościach, czerpiąca przyjemność ze stosowania przemocy wobec innych.
Gaslighting – przykłady psychologicznej manipulacji
Na pewno zastanawiasz się, dlaczego tak trudno rozpoznać psychiczną przemoc i udzielić pomocy ofierze gaslightera. Manipulacja, robienie z siebie ofiary, wypaczanie rzeczywistości i skrajne emocje towarzyszą najczęściej bardzo bliskim relacjom. Pod płaszczem troski, kryje się agresja i chęć dominacji. Gaslighter działa subtelnie, wykorzystując zaufanie, którym darzy go ofiara. Obniżenie samooceny u ofiary i emocjonalne uzależnienie od oprawcy przyczyniają się zaś do nieświadomego poddawania się procesowi wyniszczania. Do modelowych przykładów gaslightingu możemy zaliczyć:
- dyskredytowanie ofiary, podważanie jej wiedzy, kompetencji i możliwości,
- kłamstwa i zaprzeczanie faktom, nieprzyznawanie się do winy, nawet wtedy, gdy prawda wychodzi na jaw, w tym unikanie prawdziwej konfrontacji poprzez wmawianie ofierze, że to z nią jest coś nie tak,
- dezorientację i umyślne wprowadzanie ofiary w błąd, w tym tworzenie fałszywych wersji zdarzeń lub opowieści,
- skrajne zachowania, zwłaszcza naprzemienne okazywanie troski i agresji,
- umniejszanie emocji ofiary, aby uniemożliwić obronę przed manipulacją,
- uderzanie w czułe punkty ofiary, aby wywołać określone stany emocjonalne, w tym lęk, żal lub poczucie przywiązania,
- izolowanie ofiary od otoczenia, aby zataić stosowaną przemoc i uniemożliwić jej rozpoznanie,
- oskarżanie o przesadę lub wymysły, zwłaszcza gdy dochodzi do konfrontacji, robienie z siebie ofiary.
Brak świadomości społecznej na temat gaslightingu i innych rodzajów przemocy psychicznej przyczynia się do tego, że ofiary cierpią w ciszy i osamotnieniu. Warto zwrócić się o pomoc do specjalisty, jeśli zauważysz przejawy jakichkolwiek zmian w zachowaniu bliskich. Gaslighting może stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia i życia ofiary.