Stres to integralna część naszego życia. Nie możemy uniknąć wszystkich stresujących sytuacji, choć warto nauczyć się radzić sobie z tym, co spotyka nas na bieżąco – w szkole, w pracy, w kontaktach interpersonalnych. Dzięki ćwiczeniom oddechowym, relaksacyjnym oraz treningom antystresowym, możemy wypracować strategie przezwyciężania stresu, aby nie stał się dolegliwością przewlekłą. Zupełnie inaczej jest z psychologiczną reakcją organizmu na traumę, z czym najczęściej mamy do czynienia niespodziewanie. Dowiedz się, jak radzić sobie z ostrą reakcją na stres i jakie są metody leczenia zespołu stresu pourazowego.
Bardzo silny i nieoczekiwanie pojawiający się stres, który diametralnie zmienia nasze życie to trauma, definiowana jako uraz psychologiczny. Trauma jest reakcją na zdarzenie, zagrażające zdrowiu lub życiu człowieka. Termin ten bywa nadużywany w języku potocznym, odnosi się zaś wyłącznie do poważnego uszczerbku, powstałego na skutek uzasadnionej obawy o życie.
Warto wiedzieć, że reakcje organizmu na stres mogą być różne w zależności od czasu jego trwania, nasilenia objawów oraz wrażliwości i osobowości danego człowieka. Występująca tuż po sytuacji stresowej reakcja, może być krótkotrwała i nie powodować dalszych konsekwencji zdrowotnych. Pojawiające się z opóźnieniem dolegliwości psychologiczne i somatyczne, jako odpowiedź organizmu na bardzo silny stres, mogą zaś znacząco pogorszyć jakość naszego funkcjonowania. Poniżej omawiamy wybrane zaburzenia psychiczne, powstałe w wyniku doświadczenia silnego stresu.
Psychologiczne reakcje na stres traumatyczny – ASD i PTSD
Zaburzenia psychiczne, związane ze stresem, to przede wszystkim zespół stresu pourazowego – PTSD (od ang. post-traumatic stress disorder). W PTSD może, ale nie musi, przekształcić się tzw. szok psychiczny, czy też wstrząs, który pojawia się jako naturalna reakcja organizmu człowieka na traumatyczne wydarzenie, np. wypadek samochodowy lub śmierć bliskiej osoby.
Ostra reakcja na stres – ASD (od ang. acute stress disorder lub acute stress reaction) pojawia się bezpośrednio – od razu – lub po kilku godzinach od wystąpienia traumatycznej sytuacji i zwykle ustępuje w ciągu dwóch-trzech dni. Objawy mogą jednak utrzymywać się do czterech tygodni.
Jeśli objawy ASD doskwierają po miesiącu od traumatycznego wydarzenia lub pojawiają się nowe symptomy traumy, jest to przesłanką do postawienia diagnozy PTSD. W celu głębszego zrozumienia, na czym polegają psychologiczne reakcje na stres, omawiamy poniżej znaczenia stresu oraz traumy.
Czym jest stres?
Stres to inaczej napięcie psychiczne. Definiowany jest jako psychologiczny stan silnego pobudzenia myśli i uczuć, gotowości do szybkiego działania, który pojawia się zwykle w sytuacjach trudnych oraz zagrożenia, utrudnienia lub niemożności realizacji ważnych dla nas celów. Stres obciąża nasz system regulacji psychicznej. Praktycy uznają stres za naruszenie wewnętrznej równowagi człowieka – biologicznej lub psychicznej, a wszystko, co powoduje owe zaburzenia, nazywają stresorami.
Stres mobilizuje organizm, wyzwalając pewną gotowość do odnalezienia się w nowej sytuacji. Podejmowanie działań zaradczych jest próbą przywrócenia równowagi. Nie zawsze się to udaje. Szczególnie trudno poradzić sobie z doświadczeniami traumatycznymi oraz pojawiającymi się w ich konsekwencji zaburzeniami pourazowymi.
Co to jest trauma i jak sobie z nią radzić?
Trauma, czyli uraz psychiczny, oznacza przekroczenie zdolności danej osoby do radzenia sobie ze stresem i do adaptacji. Powoduje trwałą zmianę w psychice, na skutek nagłego, przykrego, wywołującego silny stres przeżycia. Traumatyczne doświadczenie wiąże się przede wszystkim z poważną obawą o własne życie lub zdrowie, co powoduje znaczące zmiany w codziennym funkcjonowaniu i może prowadzić do wystąpienia objawów zespołu stresu pourazowego (PTSD). Samodzielnie podejmowane próby powrotu do stanu sprzed traumatycznego wydarzenia mogą okazać się wówczas nieskuteczne. W tym przypadku wymagana jest specjalistyczna pomoc psychologiczna.
Następstwami doznanej traumy mogą być m.in.: lęk, żałoba, depresja, zachowania agresywne i autoagresywne (w tym próby samobójcze), objawy psychotyczne, zaniżone poczucie własnej wartości, problemy społeczne.
Ostra reakcja na stres (ASD) a PTSD
Ostra reakcja na stres to zaburzenie pourazowe, które występuje znacznie częściej niż PTSD, jako bezpośrednia reakcja na traumatyczne doświadczenie. Choć przejawia się w sposób bardzo dotkliwy, zwykle szybko ustępuje. Dlatego bardzo ważne jest właściwe zaopiekowanie się osobą, która doznała ostrej reakcji na stres. Od tego zależy jej późniejszy stan psychiczny. Pomoże w tym znajomość objawów ASD.
Objawy ostrej reakcji na stres
Jak rozpoznać ostrą reakcję na stres i wesprzeć osobę, która doświadczyła traumy? Objawy ASD obejmują zarówno dolegliwości somatyczne, jak i psychiczne. Do symptomów somatycznych zaliczamy przede wszystkim:
- krótkotrwałą utratę przytomności,
- duszności i przyspieszone bicie serca,
- nudności oraz biegunkę,
- zagubienie, dezorientację,
- problemy z koncentracją i wykonywaniem prostych czynności,
- odrętwienie, zobojętnienie.
Psychiczne objawy ostrej reakcji na stres (ASD):
- lęk, silne napięcie,
- wrażenie derealizacji, oderwania od rzeczywistości,
- dojmująca rozpacz i brak nadziei,
- poczucie braku kontroli nad sobą i swoim zachowaniem,
- rzadziej gniew i agresja słowna, skierowana do osób, które starają się pomóc.
Jeśli objawy ASD utrzymują się ponad miesiąc, a także pojawiają się nowe symptomy zaburzenia pourazowego, należy zwrócić się o pomoc psychologiczną do specjalisty. Istnieją bowiem wówczas przesłanki do zdiagnozowania zespołu stresu pourazowego (PTSD).
Zespół stresu pourazowego (PTSD) – definicja, objawy, leczenie
Zgodnie z naukową definicją, zespół stresu pourazowego, zwany również zaburzeniem stresowym pourazowym, to forma reakcji organizmu na traumę, czyli skrajnie stresujące wydarzenie. Do tego rodzaju zdarzeń zalicza się m.in.: działania wojenne, katastrofy, klęski żywiołowe, wypadki komunikacyjne, szczególnie brutalne napaści, uprowadzenia i gwałty, molestowanie, zdiagnozowanie śmiertelnej choroby.
Traumatyczne doświadczenia powodują występowanie pewnych objawów, które pojawiają się zwykle w okresie od 1 do 6 miesięcy po zdarzeniu, utrudniając lub wręcz uniemożliwiając człowiekowi prawidłowe funkcjonowanie. Przeciążony traumą system przetwarzania informacji i adaptacji nie jest w stanie poradzić sobie samodzielnie z tak silnym stresem.
Objawy zespołu stresu pourazowego – kryteria diagnostyczne
W najnowszym wydaniu klasyfikacji chorób ICD-11, zawężono spektrum objawów, których występowanie jest niezbędne do rozpoznania zespołu stresu pourazowego. Wymienione poniżej symptomy muszą występować minimum przez kilka tygodni oraz znacząco zaburzać funkcjonowanie osoby, która doświadczyła traumy, w ważnych obszarach jej życia – prywatnym, zawodowym, społecznym.
Diagnoza będzie możliwa, jeśli PTSD wiąże z ekspozycją na jednorazowe, ekstremalnie groźne wydarzenie lub na serię takich wydarzeń. Jednocześnie muszą pojawić się objawy, podzielone na trzy główne kategorie:
- ponowne przeżywanie traumatycznego wydarzenia (wydarzeń) – natrętne wspomnienia, retrospekcje, koszmary senne, do tego silne lub przytłaczające emocje, zwłaszcza dojmujący strach lub poczucie zagrożenia, wraz z dotkliwymi odczuciami fizycznymi,
- unikanie myśli i wspomnień o traumatycznym wydarzeniu (wydarzeniach), a także aktywności, sytuacji i osób, które mogą o nim przypominać,
- uporczywe poczucie zwiększonego i wciąż aktualnego zagrożenia – nadmierna czujność, nadpobudliwość, drażliwość, stres emocjonalny, strach w reakcji na nagłe bodźce, np. niespodziewany hałas.
PTSD – objawy somatyczne
Trudno się dziwić, że w reakcji na tak silny stres, nasz organizm reaguje również dolegliwościami natury fizycznej. Do najczęściej występujących objawów somatycznych, związanych z zespołem stresu pourazowego, należą m.in.:
- chroniczne bóle głowy i brzucha,
- problemy żołądkowe,
- apatia i bezsenność,
- ogólnie złe samopoczucie psychofizyczne.
Somatyczne objawy PTSD należą do indywidualnych reakcji biologicznych danego organizmu na traumatyczne wydarzenie. Najważniejsze jest zapewnienie osobie, która doświadczyła traumy, specjalistycznej pomocy psychologicznej. Najlepsze efekty przynosi długoterminowa psychoterapia pod okiem doświadczonego terapeuty.
Zastanawiasz się, gdzie najlepiej leczyć zespół stresu pourazowego? Terapia w Pracowni Rozwoju Osobistego Kreska – Poznań to wybór doświadczonej kadry i sprawdzonych metod.
Metody leczenia zespołu stresu pourazowego i ostrej reakcji na stres
Leczenie ostrej reakcji na stres (ASD) oraz zespołu stresu pourazowego (PTSD) obejmuje pomoc psychologiczną, a w niektórych przypadkach również farmakoterapię, która przynosi ukojenie w stanach lękowych i depresyjnych. Zwykle stosuje się kilka długoterminowych metod psychoterapii, w tym głównie terapię poznawczo-behawioralną, terapię psychodynamiczną oraz terapię rodzinną. Dzięki nim osoba dotknięta traumą ma szansę oswoić się z przeżytymi doświadczeniami i wrócić do zdrowia.
Nieleczony zespół stresu pourazowego
Dlaczego warto jak najszybciej zwrócić się o pomoc psychologiczną po traumatycznych doświadczeniach? Nieleczony zespół stresu pourazowego może przez wiele lat wywoływać nawracające objawy psychiczne i somatyczne, a w skrajnych przypadkach – przyczynić się do wystąpienia trwałej zmiany osobowości. Ogromnym zagrożeniem mogą być wówczas stany depresyjne oraz towarzyszące im myśli samobójcze.
Nie lekceważ pierwszych objawów ASD oraz PTSD. Wybierz poradnię psychologiczną i jak najszybciej po doświadczeniu traumatycznym zgłoś się po pomoc do specjalistów.