Czym jest wysoka wrażliwość? Jakimi cechami wyróżniają się osoby wysoko wrażliwe? Poznaj definicję terminu Highly Sensitive Person (HSP), którego autorką jest amerykańska psycholożka, Elaine Aron. Jej badania dowodzą, że wrodzona wrażliwość przetwarzania sensorycznego może zakłócać uczestnictwo w różnego rodzaju aktywnościach, a także utrudniać rozwój na wielu płaszczyznach, w tym społeczny. Jeśli należysz do osób, które przeżywają wszystko intensywnie, sprawdź, jak sobie z tym poradzić.
Wysoka wrażliwość określana jest w literaturze naukowej jako wrażliwość przetwarzania sensorycznego (z ang. Sensory Processing Sensitivity, SPS). Termin powstał na podstawie obserwacji i badań amerykańskiej psycholożki Elaine Aron oraz Arthura Arona w połowie lat 90. XX wieku. Okazało się, że SPS jest cechą wrodzoną, którą ma około 15–20 proc. populacji. Osoby wysoko wrażliwe (z ang. Highly Sensitive Person, HSP) charakteryzują się wysoką wrażliwością ośrodkowego układu nerwowego, głębokim przetwarzaniem bodźców wewnętrznych i zewnętrznych oraz tendencją do głębszego, bardziej wyrafinowanego przetwarzania informacji.
Osoby wysoko wrażliwe są bardziej uważne, zdolne do wychwytywania bez wysiłku subtelnych bodźców z otoczenia, które innym mogą wydawać się nieistotne. Wysoko wrażliwych wyróżnia również nadwrażliwość emocjonalna, złożone życie wewnętrzne, wzmożona reaktywność na bodźce zewnętrzne i wewnętrzne, w tym ból i głód. Wysoko wrażliwi denerwują się w zderzeniu z tymi silnymi bodźcami. Dyskomfort mogą powodować np. głośne dźwięki, ostre światło lub wysoka temperatura. Co ważne, ludzie wysoko wrażliwi mogą mieć trudności w pełnym uczestniczeniu w życiu społecznym. Często też określają siebie mianem introwertyków, szukają prywatności, wyciszenia i unikają przytłoczenia. Wysoka wrażliwość nie jest jednak chorobą psychiczną.
Wrażliwość przetwarzania sensorycznego – definicja
Wrażliwość przetwarzania sensorycznego (z ang. Sensory Processing Sensitivity, SPS) to cecha temperamentu lub osobowości, która obejmuje zwiększoną wrażliwość ośrodkowego układu nerwowego i głębsze, poznawcze przetwarzanie bodźców fizycznych, społecznych i emocjonalnych. SPS charakteryzuje się:
- tendencją do zatrzymywania się, aby sprawdzić swoje reakcje oraz odczucia w nowych sytuacjach,
- większą wrażliwością na subtelne bodźce wewnętrzne i zewnętrzne,
- zaangażowaniem głębszych strategii przetwarzania poznawczego w działania, które pozwalają poradzić sobie z doświadczeniami,
- zwiększoną reaktywnością emocjonalną, zarówno pozytywną, jak i negatywną.
Elaine Aron opracowała model DOES, który definiuje pojęcie wrażliwości przetwarzania sensorycznego z czterech perspektyw.
Model DOES Elaine Aron – cechy osoby wysoko wrażliwej
Do atrybutów osób wysoko wrażliwych zgodnie z modelem DOES, opracowanym przez twórczynię terminu Highly Sensitive Person, Elaine Aron, należą:
- D: depth of processing – głębokie przetwarzanie,
- O: overstimulation – nadmierna stymulacja,
- E: emotional reactivity and empathy – reaktywność emocjonalna i empatia,
- S: sensing the subtle – wyczuwanie subtelności.
Wszystkie elementy modelu DOES współpracują ze sobą. Osoby wysoko wrażliwe przyjmują informacje, wyczuwają wiele niuansów wokół tych informacji, przetwarzają je dogłębnie, a następnie starają się połączyć to, co odkryją, z perspektywą całościowego obrazu, co pozwala im podejmować właściwe decyzje – takie, z którymi czują się dobrze. Właśnie dlatego przyjmuje się, że perspektywę szerszego obrazu często wyróżniają wartości humanistyczne i duchowe.
Osoby wysoko wrażliwie – przetwarzanie bodźców
Osoby wysoko wrażliwe dążą do jak najlepszego wykorzystania tego, co przyjmują. Dogłębnie przetwarzają i analizują bodźce zewnętrzne i wewnętrzne, dzięki czemu patrzą na informacje z wielu perspektyw, aby znaleźć najbardziej etyczne, humanitarne i konstruktywne podejście do problemów i wyzwań. Wrażliwi ludzie są naturalnymi poszukiwaczami konstruktywnych rozwiązań, co jest pomocne w konfrontacji z tak dużą liczbą informacji, które codziennie do nas docierają oraz z tak wieloma możliwymi sposobami działania.
Badania i opisy doświadczeń osób wysoko wrażliwych ujawniają, że przetwarzanie wszelkiego rodzaju danych wejściowych rzeczywiście przebiega w ich wnętrzu w sposób bardzo złożony, dlatego na proces ten przeznaczają zwykle znacznie więcej czasu niż inni. Odpowiedz na kilka prostych pytań, aby sprawdzić, czy masz cechy osoby wysoko wrażliwej.
Jak sprawdzić, czy jestem osobą wysoko wrażliwą?
Do oznak wysokiej wrażliwości możemy zaliczyć niski próg świadomości sensorycznej oraz nadmierną stymulację, w wyniku której HSP łatwo ulegają przytłoczeniu otoczeniem. W obszarze osobowości i temperamentu osoby wysoko wrażliwe mogą wydawać się introwertykami – jednostkami wycofanymi, potrzebującymi czasu dla siebie i specyficznego rodzaju samotności. Nastroje innych znacznie wpływają na osoby wysoko wrażliwe (empatia), które są bardzo emocjonalne i silniej odbierają ból lub dotyk. Subtelne sygnały społeczne, których inni nie zauważają, są dla nich widoczne jak na dłoni.
Oto kilka podstawowych pytań, które pozwolą Ci sprawdzić, czy jesteś osobą wysoko wrażliwą:
- czy łatwo przytłaczają cię takie rzeczy jak jasne światła, silne zapachy, szorstkie tkaniny lub syreny w pobliżu?
- czy denerwujesz się, gdy masz dużo do zrobienia w krótkim czasie?
- czy starasz się unikać brutalnych filmów i programów telewizyjnych?
- czy potrzebujesz wycofania się w pracowite dni do łóżka, zaciemnionego pokoju lub innego miejsca, w którym możesz mieć prywatność i odetchnąć?
- czy przywiązujesz dużą wagę do takiego ułożenia swojego życia, aby uniknąć przykrych lub przytłaczających sytuacji?
- czy zauważasz lub lubisz delikatne, subtelne zapachy, smaki, dźwięki, dzieła sztuki?
- czy masz bogate i złożone życie wewnętrzne?
- czy twoi rodzice albo nauczyciele postrzegali cię jako osobę wrażliwą lub nieśmiałą w dzieciństwie?
Jeśli Twoja odpowiedź na większość lub wszystkie pytania brzmi: tak, bardzo prawdopodobne, że jesteś osobą wysoko wrażliwą. Pamiętaj, że ta cecha jest normalna. Występuje u 15–20 proc. populacji – to zbyt wiele, aby można było mówić o zaburzeniu, lecz niewystarczająco, aby większość ludzi wokół ciebie dobrze ją rozumiała.
Jak poradzić sobie z wysoką wrażliwością?
Najnowsza edycja klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego – DSM-5 – nie opisuje wrażliwości przetwarzania sensorycznego. Znajdziemy w niej jednak definicję i kryteria diagnostyczne zaburzeń przetwarzania sensorycznego, których mogą doświadczać niektóre osoby wysoko wrażliwe. Według Elaine Aron i innych badaczy wrażliwość przetwarzania sensorycznego nie jest chorobą lub zaburzeniem psychicznym, lecz rozwiniętą cechą osobowości, która w pewnych okolicznościach może być adaptacyjna. Osoby bardzo wrażliwe mogą bowiem np. dostrzegać oznaki niebezpieczeństwa, których nie zauważają inni, mogą wychwytywać bardziej subtelne sygnały społeczne i czerpać z tego korzyści. Wysoka wrażliwość świadczy zatem o pewnym potencjale, nie zaś o szkodliwych skutkach.
Bycie osobą bardzo wrażliwą może być stresujące i powodować niepokój lub wyzwania w wielu aspektach życia społecznego, w tym partnerskich relacjach. Jednak wysoka wrażliwość oznacza przede wszystkim zalety, zwłaszcza we właściwym środowisku lub przy wsparciu najbliższych. Niektóre zalety obejmują bogate życie wewnętrzne i okazywanie większej empatii. Bycie bardzo wrażliwym może również oferować głębokość w przetwarzaniu informacji. We właściwym zrozumieniu i poradzeniu sobie z wysoką wrażliwością może pomóc Ci konsultacja psychologiczna.